به دنبال سلطنت یا شیطنت

وقتی کلمه‌ي سلطه را می­شنوید چه مفهومي برايتان تداعي مي‌شود؟ بردگی و زورگویی، برتری‌جویی مردان و زنان بر یکدیگر، انحصارگرايي‌های اقتصادی و تبلیغاتی یا شايد سلطنت و پادشاهی!

بحث سلطه و سلطه‌جويي از آن مسائلی است که زوایا و ابعاد بسیاری دارد. در عصر حاضر، چنان تکنیک­ها و ابزارهاي پیشرفته‌ و متنوعي در اختيار اين ميل سيري‌ناپذير بشر قرار گرفته كه آن را تقريبا ظریف و نامرئی ساخته است. سلطه از نوع بگیر و ببند به روش فرعون و نمرود (يا به تعبيري، تسلط فيزيكي بر انسان‌ها) ظاهراً از مد افتاده و جهان‌خواران در این عصر به مدد رسانه­ها و تبلیغات، سلطنت خود را مانند شربتی شیرین و خواب‌آور به خورد مردم می­دهند. امروزه (البته به نظر برخی)، رسيدن به موفقيت به معناي توانايي در نفوذ به افكار و اذهان مخاطبان و فتح سنگر عقل و اراده‌ي آنان است. به نظر مي‌رسد هر کس بتواند سلطه‌ي بیش‌تری برفکر، ذهن، اقتصاد و كلا شاهرگ‌ حياتي دیگران داشته باشد، موفق­تر محسوب مي‌شود.

پيشينه‌ي سلطه‌جويي به زمان حضور شیطان در بارگاه خداوند برمي‌گردد. حتماً داستانش را می­دانید. زمانی که سلطان و پادشاه حقیقی عالم فرمان داد فرشتگان بر آدم سجده کنند، شیطان امتناع کرد و خود را برتر از آدم دانست اما محضر پروردگار جای برتری‌طلبی نبود پس او از درگاه الهی رانده شد.

ابلیس برتر از آدم نبود اما شش هزار سال عبادت و ستایش خدا چنان او را مغرور کرد که شروع به مجادله در حضور پروردگار نمود. شاید اگر صبوری می­کرد و روح برتری­طلب و طغيانگر او امانش می­داد، الفبای اقتدار حقیقی را، حرف به حرف و قدم به قدم نشانش می­دادند اما وجود شیطان با عجله و شتاب عجین بود، بنابراین نه تسلیم شد و سجده کرد و نه عذرخواهی، بلکه از خدا مهلت خواست و سوگند یاد کرد که تمام تلاش خود را برای تسلط يافتن بر آدم و فرزندانش به کار مي‌بندد. خداوند به او این فرصت را داد، نه یک روز و دو روز بلکه تا قیامت و سپس او را به خود واگذاشت چرا که می­دانست روح سلطه­گر و برتری­طلب اگر تا قیامت هم بدود نه به قدرت حقیقی می­رسد و نه به آرامش مگر این که کلید راه­یابی به دربار سلطان را بیابد و دریچه‌ي توجه و رحمت پروردگارش را به روی خود بگشاید.

به هر حال شیطان مهلت گرفت چرا که زمان لازم بود تا آدم سوگند او را فراموش کند و از همین جا داستان سلطه‌ي شیطان بر انسان آغاز شد.

اول کار، مشتری کمي پيدا مي‌شد: فقط آدم و حوا بودند بنابراین خودش شخصاًً وارد عمل شد و با وارد شدن از در دوستی و خیرخواهی آنها را فریب داد. به این ترتیب اولین اصل در روش سلطه‌ي شیطانی بنا نهاده شد یعنی همین اصلی که شیاطین امروزی نیز از آن بهره‌ي فراوان می­برند. به هر حال فراموشکاری و غفلت آدم و حوا  کار به دست‌شان داد و از بهشت رانده شدند.

نوبت به فرزندان آدم رسید. شيطان كه به دنبال فرصت مناسبی می­گشت شنید هابیل و قابیل بر سر این که قربانی چه کسی مورد قبول پروردگار است با هم اختلاف دارند. زمزمه در گوش قابیل شروع شد: قربانی تو بهتر است. تو برتری، بالاتری، بزرگ‌تري .... و آن قدر گفت تا او را وادار کرد خون برادرش را بریزد.

فرزندان آدم که زیاد شدند شیطان هم حسابی سرش شلوغ شد. براي یک به یک آنها کمین می­کرد و كساني را که سودای قدرت­ در سر داشتند دعوت می­کرد به سپاهش بپیوندند. او با تحریک و تطمیع و فریب، حس تفاخر و خودمحوری را در انسان­ها بیدار می­کرد تا ثابت کند آدمی نیز در وادی برتری‌جویی­، اگر آب ببیند شناگر قابلی است.

هر چه زمان می­گذشت سلطه‌ي شيطان در ابعاد بیش‌تری گسترش می­یافت. زمانی با به راه انداختن نظام برده­داری و تحقیر غلامان و کنیزان و زمانی دیگر با دستاويز قرار دادن برتری قومی و قبیله­ای و سپس با تحريك به لشگرکشی و حمله‌ي نظامی و ایجاد مستعمرات به میدان آمد. مدتي نظام­های فاشیستی و نژادپرست به راه انداخت و بعد نوبت به دوره‌ي استيلاي ماشین بر انسان رسید. او آن قدر انسان را اسیر تکنولوژی و زندگی شهری کرده که حالا در حسرت زندگی ساده و بی­آلایش و هوای پاک روستا و سکوت و آرامش از دست رفته مي‌سوزد و فریادش به آسمان رسیده است. اما شیطان و کارگزارانش هنوز دست بردار نیستند و اکنون با میلیون­ها سال تجربه و به قصد گسترش امپراطوری خود، هم‌چنان در قلمرو فکر و قلب و روح انسان­ها می­تازند و هر روز با شیوه‌هایی جدیدتر سعی در مسخ بیش‌تر آنها دارند. اما فکر می­کنید چرا روش­های شیطان متنوع است و هميشه به يك شكل نمی­ماند؟ چرا او مجبور است همیشه با شيوه‌‌های جدیدتر و ترفندهای مکارانه­تر به میدان بیاید تا بتواند انسان را به بردگي بكشد؟ برای حفظ فضاي سلطه لازم است حاكم به قدرت و برتری خود و محكوم به عجز یا نیاز خود ايمان و باور داشته باشد. اما حقیقت این است که نه سلطه­گران واقعاً به تفوق همه‌جانبه‌ي خود اطمینان دارند و نه سلطه­پذیرها این برتری را در اعماق فکر و قلب خود می­پذیرند و درست از همین­جاست که عصيان و انقلاب علیه نظام‌هاي سلطه‌جو آغاز می­گردد و شيطان براي مهار اين شورش، كليد در باغ سبز ديگري را به انسان، وعده مي‌دهد! می­گویند شاهنامه آخرش خوش است و انسان که اشرف مخلوقات نامیده شده می­تواند آخر هر داستان غم­انگیزی را به نفع خود تغییر دهد. شاید خداوند آخر این شاهنامه را به فرشتگان نشان داد که همگی بر آدم سجده کردند.

شیطـان سوگند خورده است، او نمی­خواهد و نباید دست از خیره­سری و سلطه‌جويي بردارد و تا روز معلوم هم دست از آن برنخواهد داشت اما خداوند مهربان با بیان داستان حضرت آدم راه تغییر دادن این سرنوشت را که بازگشتی خالصانه و عمیق به حضور پروردگار است، به فرزندان خلف آدم نشان داده است.

پروردگار قادر و توانا با این که تنها مالک و سلطان حقیقی است (و لِلهِ مُلکُ السَمواتِ وَ الاَرض) و با اين كه در تمام کتب آسمانی و مخصوصاً در قرآن مکرراً از سلطه و اقتدار خود سخن می­گوید⁽¹⁾ و اعلام فرموده که:  

" اى  گروه جنّ و انس، اگر مى‏توانيد از اطراف آسمان‌ها و زمين (و از قبضه قدرت الهى) بيرون شويد، بيرون شويد (ولى اين خيال محالى است زيرا) هرگز خارج از ملك و سلطنت خدا نتوانيد شد"⁽²⁾ نه تنها هیچ بنده­ای را مجبور نکرده است به صِرف سلطنتش به او ایمان بیاورد و تسلیم او باشد، بلکه قرار گرفتن تحت سرپرستي و سیطره‌ي خود را منوط به انتخاب آگاهانه و عبور از آزمون‌های بسیار نموده است.

خداوند به صرف ادعا، تسلیم بودن انسان را نمی­پذیرد ولی اگر كسي آگاهانه و به اختيار، خود را به بندگي او درآورد و ادعايش را با عمل خود به اثبات رساند، پادشاه عالم او را شايسته‌ي خلیفگی⁽³⁾خود مي‌داند و بشارت تسخیر آسمان‌ها و زمین را به او مي‌دهد⁽⁴⁾

                                                                                                                             مانا -  نورا

پي نوشت: